Sau hai thất bại trong Chiến dịch Việt Bắc Thu - Đông 1947 và Chiến dịch Biên giới Thu đông 1950, ngày 6-12-1950, Chính phủ Pháp cử Đại tướng Jean de Lattre de Tassigny, Tư lệnh lục quân khối Tây Âu sang làm Tổng chỉ huy quân đội viễn chinh kiêm Cao uỷ Pháp ở Đông Dương. Lần đầu có người đảm đương một lúc cả hai chức vụ này. Tướng Nava nhận xét: "Đờ Lát có những tham vọng lớn hơn nhiều, ông ta không thể bắt đầu sự nghiệp trên chiến trường Đông Dương bằng một cuộc rút lui có giới hạn. Rút lui khỏi miền Bắc sẽ kéo theo sự suy sụp về tinh thần của quân viễn chinh, của quân đội các quốc gia liên kết và sẽ là sự ra đi vĩnh viễn của Pháp."[4]

Đại tướng De Lattre de Tassigny, Tổng chỉ huy Quân đội kiêm Cao uỷ Pháp ở Đông DươngĐại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng Tư lệnh Quân đội kiêm Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam.

Trước khi sang Đông Dương, tướng De Lattre đã phác thảo ra một kế hoạch chiến lược gồm 4 điểm, được Chính phủ Pháp và Mỹ chuẩn y, bao gồm các điểm:

• Gấp rút tập trung quân Âu – Phi thành các lực lượng cơ động chiến lược;
• Phát triển quân lính người Việt với quy mô lớn để bổ sung vào quân đội viễn chinh; xây dựng quân đội quốc gia Việt Nam cho chính quyền Bảo Đại;
• Xây dựng tuyến công sự phòng ngự quanh trung du và đồng bằng Bắc Bộ (Phòng tuyến Tassigny) để đối phó với chủ lực Quân đội Nhân dân Việt Nam (QĐNDVN).[5]

Đại tá Boyer de Latour, Tư lệnh quân đội Pháp tại Bắc Kỳ kiêm Ủy viên Cộng hòa.Nguyễn Chí Thanh, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam.

Trong đó đáng chú ý là việc xây dựng phòng tuyến "boong ke" với hơn 800 lô cốt, chàng chục cụm cứ điểm với hơn 20 tiểu đoàn canh giữ chạy dài từ Hồng Gai, Đông Triều, Lục Nam, Bắc Giang, Bắc Ninh, Vĩnh Phúc, Sơn Tây, Hà Đông tới Ninh Bình, tạo thành một hành lang bảo vệ từ đông sang tây.[6] Tuy nhiên, kế hoạch trên vẫn chưa được thực hiện cho đến trước Chiến dịch Trung du.

Về phía Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, Đảng Cộng sản Đông Dương (ĐCSĐD) quyết định tận dụng thời cơ, tiếp tục mở một số chiến dịch với mục tiêu tiêu diệt sinh lực địch, phá kế hoạch củng cố, bình định của Pháp, phát triển chiến tranh du kích, giữ quyền chủ động trên chiến trường. Tuân thủ theo nguyên tắc: Trước chia lực lượng đánh nhỏ, sau tập trung đánh to, góp nhiều thắng lợi nhỏ thành thắng lợi lớn. Áp dụng cách đánh bôn tập, chuẩn bị sẵn từ xa cơ động tới đánh nhanh, giải quyết nhanh rồi rút ngay.[7] Mục tiêu trước hết là trung du, vì sau Chiến dịch Biên giới, trung du là tuyến phòng thủ chủ yếu chính diện với Việt Bắc, là nơi đông dân nhiều của cùng với nhiều giá trị chiến lược quan trọng khác.

Sau khi phân tích tình hình, Ban Thường vụ Trung ương ĐCSĐD xác định: Đánh dần Trung du, củng cố căn cứ địa chính là nhiệm vụ thiết thực của quân và dân ta. Vì cùng với khu vực sông Đáy ở phía tây nam, Trung du đã thật sự trở thành tuyến phòng thủ chủ yếu của địch, là bàn đạp thuận tiện để chúng tập trung lực lượng binh khí kỹ thuật tiến công uy hiếp Việt Bắc.[7] Đồng thời phê chuẩn phương án tác chiến của Bộ Tổng Tư lệnh Quân đội Nhân dân Việt Nam, quyết định mở chiến dịch lớn tiến công phòng tuyến trung du từ Việt Trì tới Bắc Giang mang tên Trần Hưng Đạo.

Ngày 30 tháng 11 năm 1950, Đảng uỷ Chiến dịch Trần Hưng Đạo được thành lập, gồm có Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp làm Bí thư Đảng uỷ kiêm Chỉ huy trưởng Chiến dịch, hai Uỷ viên Trung ương là Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Nguyễn Chí Thanh và Khu trưởng kiêm Bí thư Khu ủy kiêm Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến Hành chính Liên khu Việt Bắc Thiếu tướng Chu Văn Tấn, Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Trần Hữu Dực, Phó Tổng Tham mưu trưởng Đại tá Đào Văn Trường.

Ngày 15 tháng 12 năm 1950, Đảng uỷ Chiến dịch họp tại xã Hợp Thành, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên để kiểm điểm thêm về công tác chuẩn bị, đề ra công việc phải hoàn thành, đồng thời triệu tập hội nghị giao nhiệm vụ cho các đại đoàn ở hướng chủ yếu. Một số Bí thư Tỉnh uỷ và Tỉnh đội trưởng các tỉnh Bắc Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Phúc và Thái Nguyên được mời dự họp. Sau khi giao nhiệm vụ, Sở Chỉ huy chuyển về xã Quân Chu, huyện Đại Từ, dưới chân núi Tam Đảo.[8]